Thomas Alva Edison (d. 11 Şubat 1847 – ö. 18 Ekim 1931) 20. yüzyıl yaşamını icatlarıyla büyük bir şekilde etkileyen Amerikalı mucit ve iş adamıdır. Bazı icatları tamamen orijinal olmakla birlikte eski icatların geliştirilmesiyle veya yönetimi altında çalışan yüzlerce işçinin projelerini üstlenmesiyle de patentler almıştır. Edison, sadece ABD değil tüm dünya tarihinde en önemli ve en verimli mucitlerden biri olarak nitelendirilir. 2332 adet patentinin çoğu Amerika’nın haricinde Almanya, Fransa ve İngiltere onaylarına da sahiptir. Patentlerinin büyük bir kısmı elektromekanik sahasında olmakla birlikte, 39 adedi Portland çimentosu ve betonla ilgilidir.
Edison Portland Çimento Şirketi
1887’de Edison daha sonra büyük bir fiyasko olacak bir projeye başlamıştır. Düşük tenörlü cevherden demir çıkarma fikrini önermiş ve bu fikir “Edison’s Folly (Edison’un Deliliği)” olarak adlandıran bir editör tarafından alay konusu olmuştur.
İnatçı Edison derhal kendi parası ile bu işe büyük bir yatırım yapmış, ancak yıllar sonra demir cevheri madeni çıkarmak çok daha ucuza mal olmuştur.
Sonraki yıllarda Edison başarısız cevher projesinden elinden kalan ağır makinelerin hepsiyle birlikte çimento sektörüne girmeye karar vermiştir. 1899 yılında “Edison Portland Cement Company” kurulmuştur. Edison Çimento fabrikası, çok büyük kireçtaşı rezervlerinden dolayı New Village’da kurulmuştur. 1901 yılında üretime başlayan fabrika, günlük 420 ton çimento üretim kapasitesine sahipti.
Edison için bu iş ticari olsa da kaliteli çimento üretme konusunda da ısrarlıydı. Bunun için verdiği ilanlarda çimentonun inceliğini (75 mikron altı minimum %85) vurgulamıştır. Tüketiciye beton tasarımı hakkında rehber niteliğinde bilgi vermiştir.
Edison’un en büyük motivasyonu çok çeşitli şekillerde beton üreteceğine ve tek seferde dev bir kalıba beton dökerek bir ev inşa edebileceğine inanmasıydı.
Ve sadece ev de değil: “küvetler, pencere kenarları, merdivenler ve resim çerçevelerinden elektrik kanallarına ve takviye çubuklarına kadar olan her şey betondan yapılabilecekti.
Edison Çimento Şirketi’nin ürettiği çimento Yankee Stadyumu, Traymore Oteli ve Ritz-Calton Oteli gibi dönemin önemli yapılarında kullanılmıştır. Yankee Stadyumu’nun başarısına rağmen, Edison Portland Çimento Şirketi Büyük Buhran sırasında kapanmak zorunda kalmıştır.
Edison ve Çimento Döner Fırını Patenti
Thomas A. Edison, döner fırının daha da geliştirilmesinde öncü olmuştur. 1902’de, New Village, New Jersey’deki Edison Portland Çimento Fabrikasında, endüstride kullanılan ilk uzun fırınları icat etmiştir. 1909 yılında, 47.5 metre boyunda ve 2.4 metre çapındaki uzun döner fırın için patent almıştır. Kırma ve öğütme ekipmanındaki paralel gelişmeler, üretimdeki hızlı artışa neden olmuştur. İleriki yıllarda ABD’deki birçok çimento fabrikası klinker üretimi için Edison döner fırınını kullanmaya başlamıştır. Edison’un çimento sektöründeki icatları, ABD’deki çimento üretiminin üç-dört kat artmasını sağlamıştır.
Tek Seferde Beton Dökümü
Edison, tek seferde beton dökümü ile inşa edilen konut fikrini 1906 yılında dünyaya duyurmuştur. 1907 yılında Amerikan Elektromekanik Cemiyetinin toplantısında, düşük gelir grubundaki insanların kaliteli ve ucuz evlerde yaşama hakkı olduğundan bahsetmiştir.
Bu duyuruya göre binalar artık yangına dayanıklı, böceklere karşı korunaklı ve temizlenmesi kolay olacaktı. Duvarlar çekici renklerle önceden renklendirilebilir ve asla boyanması gerekmeyecekti.
Kalıp formlarının basit bir şekilde ayarlanmasıyla estetik şekiller verilebilecekti. 1200 dolar maliyeti olan bu evler, yoksul gecekondu mahalleleri için bile ucuz olacaktı.
Edison’un ilk prototipleri başarısız olmuştur. Basit kalıplar yerine, evlerde iki binden fazla parça içeren ve çok ağır nikel kaplama demir formları gerekliydi. Bir inşaatçı tek bir ev dökmeden önce en az 175.000 dolarlık ekipman almalıydı. Dahası, hiç kimse “gecekondu sakinlerinin kurtuluşu” olarak adlandırılan bir konutta yaşamak istemiyordu.
Edison tekniğinde evlerin inşası için hazırlanan taze beton çatı hizasının hemen üstündeki bir depodan yerçekimi etkisinden faydalanılarak dökülmektedir. Bu sayede duvarların, döşemelerin, merdivenlerin, çatının, banyo küvetinin, elektrik kablolarının ve su borularının geçeceği kanalların tek bir işlemle dökümü tasarlanmıştır. Tek bir evin beton işleri 6 saatte tamamlanabilmekte ve kalıplar dört gün sonra sökülerek yeniden kullanılabilmekteydi.
Edison; US Patent and Trademark Ofisi’ne tek seferde beton dökümü ile duvarlardan, çiçek desenli tavanına kadar inşa edilebilen betonarme konut fikri ile başvurmuştur. Ancak, bu fikir tutmamıştır. Çünkü istenilen kalıbı elde etmek binayı inşa etmekten daha fazla iş gücü ve zaman gerektiriyordu. İşin daha da ilginç kısmı Edison’un bulduğu fikrin arkasında gizli, kar odaklı bir motivasyon vardı. Edison’nun ayrıca bir beton santrali de vardı. Edison’un ev yapım tekniği ile kaç adet ev yapıldığı tam olarak bilinmemekle beraber günümüzde halen kullanımda olanları vardır.
Edison, beton tasarımı ile ilgili de çalışmalar yapmıştır. Beton karışımında 1 birim çimento, 2 birim kum, 4 birim iri agrega ve ayrışmayı engellemek için kil kullanmıştır. Edison, patentinde çimentonun %20’si kadar kil kullanımının hem betonun oturma eğilimini hem de akışkanlığını iyileştirdiğini ifade etmiştir.
Edison ve Beton Yol
Edison, betonun yol kaplaması olarak da ideal bir malzeme olduğunu düşünüyordu. Bu nedenle New Jersey Karayolları Departmanı ile temasa geçip beton yol yapılmasını teşvik etmeye çalışmıştır. Bunun sonucunda da New Jersey’de ilk beton yol 1912 yılında inşa edilmiştir. “The Concrete Mile” olarak bilinen bir mil uzunluğundaki yol 1954 yılına kadar önemli bir bakım ve onarım geçirmeden hizmet vermiştir. Bu yolun inşasında kullanılan çimento Edison Çimento Şirketi tarafından sağlanmıştır.
Edison ve Beton Eşyalar
Edison’un ev eşyalarının da betondan yapılabileceğine dair büyük bir hayali vardı. Özel hafif köpük beton kullanan Edison; beton fonograf konsollor, buzdolapları ve beton piyanoların imalatını önermekteydi. Edison beton mezar taşlarını bile pazarlamayı planlamıştır. Edison, New Orleans’a ve Chicago’ya bir dizi beton fonograf göndermiştir. 2 Ağustos 1912’de beton fonograf konsolunu tanıtmıştır. Fonograf bir plağa ya da benzeri özel bir madde üzerine önceden saptanmış olan sesleri istendiğinde yineleyen mekanik düzenekli aygıttır.
Kaynaklar
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Thomas_Edison
- http://edison.rutgers.edu/patents/00775600.PDF
- https://100yearsagotoday.wordpress.com/2012/08/02/edison-has-concrete-ideas-about-listening-to-music/
- http://www.neatorama.com/2008/02/11/10-fascinating-facts-about-edison/
- http://www.ics50.com/concrete-history-edison-portland-cement-company/
- https://www.nps.gov/edis/year-of-innovation-april.htm
- http://www.interlude.hk/front/concrete-musical-dream-edison-cement-piano/
- https://njmonthly.com/articles/jersey-living/concrete-idea-edisons-failure-finds-new-life/
- http://northampton.thelehighvalleypress.com/2015/10/22/thomas-edison-proved-cement-experts-wrong
- Thomas Alva Edison’un Betonarme Ev Patenti Ve Toplu Konut Yapımını Başlatma Girişimi, S.T.Erdoğan ve T.Y.Erdoğan
0 Yorum