1960’ların sonu ile 1970’lerin başı arasında Amerikalı etolog John B. Calhoun, fareler için görünüşte mükemmel bir ütopya yarattı. Calhoun’un yırtıcılardan arınmış, hastalıksız ve sınırsız yiyecekle donatılmış ütopyasında fareler için minyatür odalar dahi bulunmaktaydı. Neredeyse fareler için insanlarının bile özlem duyacağı bir konfor alanı oluşturulmuştu.
Ancak, Evren 25 olarak adlandırılan kemirgen toplumunun cennetten çok uzak olduğu çabucak kanıtlanacaktı.
DENEY
Deneye başlamak için Calhoun, mükemmelleştirilmiş deney alanına dört çift sağlıklı fare yerleştirdi. İlk 104 gün boyunca fareler yeni yaşam alanlarını keşfettiler, bölgelerini işaretlediler ve yuva yapmaya başladılar. Daha sonra nüfus artmaya başladı, her 55 günde bir ikiye katlandı.
İlginç bir şekilde, popülasyon deney alanının kapasitesinin 1/4’ünün altındayken bile, farelerin çoğu hala belirli alanlarda bir araya toplanıyordu. Örneğin yemek yemek ortak bir aktiviteydi, ama fareler kendi başlarına yemek yiyebilecekleri çok yer olmasına rağmen beslenme zamanlarında bir araya geliyordu.
315. günde popülasyon 620 fareye ulaştı. Kalabalık davranış çiftleşmeyi caydırdı ve doğum oranlarının düşmesine büyük ölçüde katkıda bulundu. Evren 25 şimdi yavaş, ama istikrarlı bir düşüşe başlamıştı.
Önde gelen hiyerarşik bir düzen hızla şekillendi. Erkek popülasyon içinde en baskın fareler, aşırı agresif davranışlarıyla karakterize edildi. Sözde “alfa fareler” genellikle vahşice davranıyor, saldırıyor, tecavüz ediyor (cins gözetmeden) ve hatta yamyamlık yapıyordu. Bu şiddetli ve kaotik sosyal patlamanın belirgin bir nedeni gözükmüyordu. Sonuçta fareler için mükemmel koşullar oluşturulmuştu. Yemek sorunu yoktu. Hasta olanlar hemen tedavi ediliyordu. Tüm ortam her gün temizleniyordu. Deney alanı sınırlı olsa bile popülasyon için oldukça yeterliydi.
Öte tarafta çiftleşmeden tamamen dışlanan sosyal açıdan en beceriksiz fareler vardı. Zamanlarını daha büyük fare grupları arasında dolaşarak, kendi başlarına yemek yiyip uyuyarak geçiriyorlardı. Bazen, bu fareler de birbirlerine saldırıyordu. Bu gruplar arasına düşen herhangi bir fare çoğu zaman daha saldırgan hemcinsleri tarafından uygulanan şiddetin kurbanı oluyordu.
Sosyal roller bozuldukça, dişiler daha saldırgan bir tavır benimsediler. Böyle kaotik bir alanın ortasında yuvalarına bakmak kolay bir iş değildi, bu yüzden birçok anne bazen kendi yavrularına karşı şiddetli davrandı. Diğerleri, annelik sorumluluklarından tamamen geri çekildi, yavrularını görmezden geldi ve çiftleşmeyi tamamen bıraktı.
560. gün, “ölüm aşaması” olarak adlandırılan sonun başlangıcını işaret ediyordu. Ölüm oranındaki ani artış %100 civarında dalgalandı ve nüfus artışını tamamen durdurdu. Bununla birlikte, hayatta kalan yeni nesiller, Evren 25 olan çalkantılı ortamda doğup büyümüştü. Bu fareler, çitin duvarlarının ötesindeki farelerin “normal” yaşamlarına dair hiçbir şey bilmiyordu.
Evren 25, Calhoun’un “güzeller” olarak adlandırdığı yeni bir fare kategorisinin yolunu açtı. Bu fareler, diğer kana susamış farelerden ve mükemmel görülen deney ortamının geri kalanına musallat olan şiddetten kendilerini izole ediyordu. Daha sonra sakin ve düzgün görünümleri isimlerinin ilham kaynağı oldu. Ayrıca, “güzeller” Evren 25’teki diğer farelerden izole edildiklerinde dahi topluma hiçbir katkı sağlamadı. Fareler çiftleşme, annelik, bölge işaretleme vb. konularda hiçbir yardımda bulunmadılar. Bunun yerine tüm zamanlarını beslenmek, içmek, temizlenmek ve uyumak için harcadılar.
Sonunda, “güzeller” daha agresif farelerden sayıca fazlalaştı. Yine de, Evren 25 toplumunda çiftleşmek veya yeni roller yaratmak yerine, güzeller sadece fizyolojik tatminleri için var olmaya devam ettiler. Kendileri için sağlanan her şeyle birlikte “güzellerin” paradoksu, amaçsız bir hayat yaşarken ortaya çıkan kendi kendini yok etmekti.
Kısa süre sonra, çiftleşmeye veya sürdürülebilir bir toplum inşa etmeye yönelik toplu kayıtsızlık nedeniyle, fare popülasyonu tamamen yok oldu.
İNSANLIĞA ETKİLERİ
Evren 25 deneyi insanlığın yok olmasına dair bazı iç görüler sunmaktadır. Özellikle “güzeller”, bireylerin yetiştikleri çevrede uygun ilişkiler veya rol modelleri olmadıkça toplumda üretken bir rol üstlenemeyeceklerini bize gösteriyor. Ayrıca; toplumda çatışma, tehlike, ortak amaç veya yapacak bir iş yoksa bireyler, “güzeller” gibi eninde sonunda hayattaki amaçlarını kaybederler.
Yine de Evren 25, insanlığa mükemmel bir paralellikte değildir. Daha sofistike bir tür olarak, böyle bir distopyayı önlememize yardımcı olabilecek bilim, teknoloji ve tıbba erişimimiz var. Yaratıcılık ve analiz için daha fazla çıkışa sahip olmak, insanların sadece yemek yemenin veya uyumanın ötesinde yaşamda anlam bulmasına da olanak tanır.
En önemlisi, Evren 25 üretilmiş bir ortamdı. Mevcut teknolojik standartlarımızda insanlar için Evren 25‘in koşullarını kopyalamak için uygun bir yolumuz yok. Bu; hastalığın, açlığın ve hatta doğal afetlerin sona ermesini sağlamakla temin edilebilecek bir durumdur.
Gelecekte, teknoloji ilerledikçe, Evren 25‘in koşulları daha ulaşılabilir hale gelebilir. O zaman, farelerin ve insanların zihinlerinin ne kadar farklı olduğunu gerçekten görmüş olabileceğiz.
KAYNAKLAR
Fessenden, Marissa. “How 1960s Mouse Utopias Led to Grim Predictions for Future of Humanity.” Smithsonian Mag, Smithsonian Institution, 26 Feb. 2015, www.smithsonianmag.com/smart-news/how-mouse-utopias-1960s-led-grim-predictions-humans-180954423/.
Giaimo, Cara. “The Doomed Mouse Utopia That Inspired the ‘Rats of NIMH’.” Atlas Obscura, Atlas Obscura, 14 Sept. 2016, www.atlasobscura.com/articles/the-doomed-mouse-utopia-that-inspired-the-rats-of-nimh.
Inglis-Arkell, Esther. “How Mice Turned Their Private Paradise Into A Terrifying Dystopia.” Gizmodo, io9, 24 Feb. 2015, io9.gizmodo.com/how-rats-turned-their-private-paradise-into-a-terrifyin-1687584457.
“What Humans Can Learn From Calhoun’s Rodent Utopia.” VictorPest, VictorPest, www.victorpest.com/articles/what-humans-can-learn-from-calhouns-rodent-utopia.
0 Yorum