Oyun Teorisi, etkileşimli karar vermede rasyonel davranışın analizi olarak ifade edilir. Oyun teorisi, bireyin başarısının diğerlerinin seçimlerine dayalı seçimler yapması olan bazı stratejik durumların matematiksel olarak davranış biçimlerini çözmeye çalışır. Bu nedenle, oyundaki diğer ‘oyuncular’ ile önemli etkileşimlerin varlığı nedeniyle bireysel karar verme durumlarından ayırt edilir.
Oyun Teorisi matematiksel bir kökene sahip olmasına rağmen; ekonomi, işletme, siyaset bilimi, psikoloji, poker ve hatta biyoloji gibi alanlarda kullanılmaktadır.
Oyun Teorisi geçmiş olayları ve durumları açıklamak için, oyuncuların gelecek oyunlarda hangi aksiyonları alacağını tahmin etmek için ve/veya müşterilerin diğer oyuncularla etkileşime girdiklerinde hangi gerekli eylemleri yapmaları gerektiğini tavsiye etmek için kullanılır.
Oyun Teorisinde Temel Kavramlar
Oyun Teorisini daha iyi anlamak için bazı temel kavramlara, temel terminolojiye ve arka plan varsayımlarına aşina olmak gerekir. Örneğin ‘oyun’ kelimesinin kendisi zaten biraz karışıklığa neden olabilir. Oyun Teorisi’nin kartlar veya video oyunları gibi eğlence oyunları ile ilgisi yoktur. Ayrıca, Oyun Teorisi kumar oyunlarının ve hatta sporun ötesine geçer. Oyun Teorisi, oyuncuların stratejik etkileşimlerinin incelendiği ve belirli bir oyuncunun yararına olacak sonuca götürecek optimal stratejiye karar vermek için ‘Strateji Oyunları’ ile ilgilidir. Bu nedenle, zorlu ortamlarda sürdürülen çeşitli işler için kullanışlı bir araç olabilir. Veya siyaset arenasında koalisyonlar kurmak veya uluslararası ticarette ülkeler arasında ikili ilişkiler kurmak için kullanılabilir. Bu nedenle, bir oyun olarak adlandırmak için her zaman en az iki partiye (oyuncu) ihtiyaç vardır. Ancak, etkileşimin stratejik bir oyun haline gelmesi için bu oyuncuların birbirlerinin varlığının ve kararlarının diğer oyuncular üzerindeki etkisinin farkında olmaları gerekir. İşte o zaman belirli eylemlere tepki gösterebilir ve gelecek ile ilgili varsayımda bulunulabilir.
Sonuçlar ve Getiriler
Bir oyun sırasında oyuncuların seçebilecekleri birden fazla eylemi vardır. Örneğin; iş dünyasında: rakipler fiyatları artıracak mı yoksa düşürecek mi? siyasette: siyasi partiler birbirleriyle uzlaşacak mı uzlaşmayacak mı?
Bu seçeneklerin her biri (bir stratejinin parçası olan) sonunda belirli bir sonuca yol açacaktır. Örneğin fiyatları düşürmek, rakibinizin tepkisinin ne olduğuna bağlı olarak daha fazla müşteriye veya fiyat savaşına neden olabilir.
Rasyonellik
Oyun Teorisinde, oyundaki tüm oyuncular ‘rasyonel’ varlıklar olarak varsayılır. Bu bağlamda rasyonel olmak bir takım şeyleri ifade eder. Her şeyden önce, oyuncuların harekete geçmeden önce dikkatlice düşünmeleri önemlidir. İkinci olarak, oyuncular kendi hedeflerinin, tercihlerinin, sınırlamalarının veya eylemlerindeki kısıtlamalarının tamamen farkındadırlar. Son olarak, çıkarlarına en iyi şekilde hizmet edecek sonuca götürecek gerekli hesaplamaları yapabilirler. Ancak rasyonel olmak; oyuncuların bencil olduğu, duygularının olmadığı veya tüm oyuncuların aynı değerlere ve ahlaki standartlara sahip olduğu anlamına gelmez. Rakibinizin değerlerinin ne olduğunu ve neye önem verdiğini bilmek stratejinin bir parçasıdır.
Denge
Oyun teorisyenleri, oyunun çözümünü bir denge olarak adlandırırlar. Bu, bir oyuncu diğer oyuncuların stratejilerine en iyi tepki veren stratejiyi kullandığında olur. Bu, oyuncunun tercih ettiği getiriyi alacağı anlamına gelmez. Diğer oyuncuların yaptığı seçimler göz önüne alındığında en iyi getiriyi elde eder.
Nash Dengesine, oyundaki diğer tüm oyuncuların stratejileri göz önüne alındığında, hiçbir oyuncu başka bir stratejiye geçerek getirilerini iyileştiremediğinde ulaşılır. Başka bir deyişle: eğer her oyuncu bir strateji seçtiyse ve diğer oyuncular stratejilerini değiştirmediği için hiçbir oyunca fayda sağlayamıyorsa, o zaman mevcut stratejik seçimler ve karşılıklı getiriler bir Nash Dengesi oluşturur.
Oyun Türleri
Strateji oyunları birçok farklı bağlamda ortaya çıkar ve bu nedenle birçok farklı özelliğe sahip olabilir. Farklı oyunların en iyi bilinen sınıflamaları aşağıda özetlenmiştir.
Sıralı veya Eş zamanlı
Sıralı oyunlar, katı bir oyun düzeninin olduğu stratejik durumları gerektirir. Oyuncular sırayla hamle yapmakta ve diğer oyuncuların ne yaptığını bilmektedir. Bu örneğin satrançta olur. Beyaz taşlarla oynayan oyuncu başlar ve siyah taşlarla oynayan oyuncu bir sonraki dönüşü yapar. Dahası, her ikisi de aynı satranç tahtasında oynadıkları için, diğer oyuncuların bir sonraki hamlelerine karar vermeden önce ne yaptığını görebilirler.
Eş zamanlı oyunlarda, oyuncunun rakiplerin ne yapacağını bulması daha zordur. Bununla birlikte, oyuncular eylemlerini tek başına seçtiklerinde ve diğer oyuncuların ne yaptığını veya yapacaklarını bilmediğinde eş zamanlı bir oyun olur. Bu nedenle oyuncular rakiplerinin ne yapmayı seçtiklerini bilmeden hareket etmek zorundadır. Sıralı ve eş zamanlı oyunlar arasındaki fark önemlidir, çünkü iki oyun türü farklı türde etkileşimli düşünmeyi gerektirir.
İş birlikli veya İş birliksiz
Oyun Teorisi, anlaşmaların uygulanabilir olduğu ve uygulanmadığı stratejik durumlar arasındaki ayrımı yakalamak için özel bir terminoloji kullanır. Önceden belirlenmiş ortak eylem anlaşmalarının uygulanabilir olduğu oyunlara iş birlikçi oyunlar denir. Anlaşmalar, örneğin, tüm oyuncular kararlarını diğerlerinin huzurunda vermek zorunda olduğunda veya sözleşme ihlal edildiğinde bir oyuncuyu cezalandırabilecek üçüncü bir bağımsız parti olduğunda uygulanabilir. Adalet Divanı toplumda böyle bir üçüncü taraftır.
Bununla birlikte; çoğu zaman oyunlar, bireysel eylemlerin harici bir bağımsız üçüncü tarafça gözlemlenemediği veya uygulanamayacağı durumlarda mevcuttur. Bu tür bir uygulamanın mümkün olmadığı ve bireysel oyuncuların kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmelerine izin verilmesi gereken oyunlara iş birlikçi olmayan oyunlar denir.
Sıfır Toplam veya Pozitif Toplam
Bazı oyunlar, bir oyuncu sadece diğer oyuncu kaybederse kazanabilecek şekilde yapılır. Örneğin bunu satranç veya teniste görebilirsiniz. Bu durumlarda, oyuncuların çıkarları tabiri caizse, tamamen çatışmaktadır. Bu tür oyunlara sıfır toplamlı oyunlar denir. Daha resmi olarak konuşursak, sıfır toplamlı bir oyun, her oyuncunun kazancının veya kaybının diğer oyuncunun kayıpları veya kazançları ile tam olarak dengelendiği bir durumun matematiksel bir temsilidir. Neyse ki, çoğu ekonomik veya sosyal oyun sıfır toplamlı oyunlar değildir ve oyuncuların herkese yarar sağlayacak anlaşmalar yapmasına izin verir. Bu oyunlar pozitif toplamlı oyunlar veya kazan-kazan durumları olarak adlandırılabilir.
Şirketler genellikle bunu Ortak Girişimler, ittifaklar veya stratejik ortaklıklar aracılığıyla rakiplerle iş birliği yaparak yaparlar. Siyasi partiler bunu koalisyonlar kurarak yapabilirler. Bu tarafların çıkarları tam olarak uyumlu olmayabilir, ancak çıkarlarındaki bazı örtüşmelerden dolayı, toplam pastayı büyütmek ve bir miktar fayda sağlamak için hala iş birliği yapabilirler.
Kusursuz veya Kusurlu ve Tam veya Eksik Bilgi
Oyuncular oyuna başlamadan önce ya oyunun ‘tarihi’ hakkında mükemmel bir şekilde bilgilendirilirler ya da bilgi alamazlar. Oyuncuların daha önce meydana gelen tüm olaylar hakkında bilgilendirildiği bir oyuna (daha önce diğer tüm oyuncular tarafından yapılan hamleler) kusursuz bilgi oyunları denir. Ancak, çoğu oyun eksik bilgi oyunudur. Dolayısıyla bu, oyuncuların diğer oyuncular tarafından seçilen eylemlerden habersiz oldukları anlamına gelir.
Tam bilgilerle, her oyuncu diğer oyuncuların tercihlerini (kazançları) ve olası stratejilerini bilir. Böyle bir durumda, oyuncular arasında ortak bilgi vardır. Tersine, eksik bilgi içeren bir oyunda, oyuncular rakipleri hakkında tam bilgiye sahip değildir. Bazı oyuncular özel bilgilere sahiptir, bu oyuncuların nasıl davranacağına dair beklentiler oluşturulurken bu durum dikkate alınmalıdır. Gerçek dünyada, çoğu zaman eksik bilgi oyunlarıyla karşılaşırız, çünkü insanlar genellikle kendileri hakkında bazı önemli bilgileri saklama eğilimindedirler.
Örnekler:
1.Örnek – Üç Kapı problemi
Amerika’da Let’s Make a Deal (Hadi Bir Anlaşma Yapalım) isimli popüler bir yarışma bu konuda güzel bir örnek teşkil etmektedir.
- Yarışmacıdan üç kapıdan birisini seçmesi istenir.
- Kapıların birinin ardında pahalı bir araba, diğerlerinin ardında ise keçi vardır.
- Yarışmacı 1, 2 veya 3 numaralı kapılardan birini seçer.
- Sunucu yarışmacının seçmediği kapılardan birini açar. Açtığı kapının ardından bir keçi çıkar.
- Geriye iki kapalı kapı kalır.
- Sunucu yarışmacıya seçtiği kapıyı değiştirebileceğini söyler.
Peki yarışmacı fikrini değiştirmeli mi? Ne yapmalı?
Yarışmacı seçimini mutlaka değiştirmelidir. Yarışmacı araba olan kapıyı bulmak istediğine göre araba başarıyı, keçi ise başarısızlığı temsil etmektedir. Yarışmanın başında yaptığı seçimin başarılı olma olasılığı 1/3’tür. Oysa ardında keçi olan bir kapı elendikten sonra arabayı bulma olasılığı 1/2’ye çıkmıştır. Yani yarışmacı, ilk tercihte ısrarcı olursa %33 olan kazanma olasılığını, kapıyı değiştirerek %50’ye taşımış olur.
2.Örnek – Mahkum İkilemi
Bu ikilem (dilemma), Oyun Teorisi’ne giriş dersi konularından biridir ve teorinin bilimsel olarak nasıl yapılandırıldığını açıklamak için kullanılır.
- İki şüpheli bir soruşturma kapsamında göz altına alınır.
- Polis şüphelileri ayrı sorgu odalarına alır ve teklifte bulunur.
- Polisin elinde yeterli delil yoktur.
- Şüphelilerin birbiri ile iletişim kurma imkanı yoktur.
Polisin teklifi:
- Eğer iki şüpheli de konuşmazsa yani itiraf etmez ise her ikisi de 1’er yıl hapis cezası alacaktır.
- Eğer şüpheliler birbiri aleyhine tanıklık ederse her ikisi de 5’er yıl hapis cezasına çarptırılacaktır.
- Şüphelilerden biri, diğerinin aleyhinde tanıklık eder; ancak diğeri suskun kalmayı seçerse tanıklık eden serbest kalır, suskun kalan ise 10 yıl hapis cezasına çarptırılır.
Siz bu durumda olsaydınız ne yapardınız? Susar mıydınız yoksa aleyhe tanıklık eder miydiniz?
En akıllıcası suskun kalmaktır.
| Şüpheli 2 Suskun kalır | Şüpheli 2 Aleyhte ifade verir | |
| Şüpheli 1 Suskun kalır | 1 yıl / 1yıl | 10 yıl / ceza yok |
| Şüpheli 1 Aleyhte ifade verir | ceza yok / 10 yıl | 5 yıl / 5 yıl |
0 Yorum